Zophei Bible lehnak an timi kong ah

Vawlei cung ah hin holh hme tete pawl hi a tlau chin lengmang tiah BBC nih 2004 lio ah a rak chim bal. Nan theih cio ve ko lai. A ni thla le a zat ka diary ah ka rak ttial nain ka zoh tthan kho ti lo (holh 5000 leng a thi cang a ti ko rua). Nikum 2006 le tukum 2007 February thla veve ah Philippine Bible Society in consultant nih Bible lehnak tuanbia le lehning one-day seminar ah paper presentation a tuah mi a voihnih in ka kai ve. Cu ahcun BBC nih holh a thi cuahmah an timi hi an chim ve. Cu ti holh a thih cuahmah lio ah hin Bible Society nih holh phun tampi in Bible leh hi aa zuam ve. Cuti holh tampi in Bible an leh cu holh hme tete a hmang mi hna nih an holh cio in Bible hi hmang kho hna seh timi tinhnak kha biapi bik a si lo. Biapi bik a si mi tinhnak cu vawlei cung ah holh cu zat, cu bantuk phun, cu miphun nih, etc. hi tin ca (literature) an rak ngei timi hi hmunh ter (archives chiah) duhnak tu a si deuh. Hmailei vawlei can zeitik tiang dek a va hmunh lai, cu vawlei can a kal lengmang mi chungah holh zeizat dah a va lo/thi rih hnga? Cutikah holh phun zeizat, zeiholh, zeibantuk dah a rak um timi record (classics) caah a si deuh.   Zeicahdah holh hi chankhat hnu chankhat a thih lengmang? Atu lio vawlei cung thil kalning cu nan theih cio mi a si. Mi tamdeuh nih hman mi holh hi mi tamdeuh chinchin nih hman chin lengmang a si i mi tlawm te nih hman mi holh hi a hmang tu tlawm chin lengmang a si, a hnu ahcun a lo, a thi. Minung cu midang, hawidang, pawngkam he a pehtlai mi le a nungtti mi kan si. Kan ipehtlaihnak hi mah tiang lawng hi tiah rikhiah khawh a si lo. Tthan a herh mi kan si caah a khua, le pawngkam, a ram le a miphun, cun vawlei cung (locally, nationally, internationally) he pehtlaih a herh mi kan si. Cutin mitam deuh, zapi he kan ipehtlaihnak khawhnak ahcun zapi nih hman mi holh kha thiam le i hrawm chin lengmang a herh. Cucaah ahcun Zophai mi nih Haka, Falam, Tedim holh hna thiam kan herh ve. Kawl holh le Mirang holh, Japan holh, Tuluk holh tibantuk zong vawlei pi he kan ipehtlaih khawhnak caah kan thiam kan herh. Cucu vawlei le minung hawi he ipehtlaihnak ah a herh hrimhrim mi a si. Cuti kan ipehtlaih lo ahcun khua kan hmu lo, kan tthangcho lo tinak a si ko. Zapi nih ihrawm khawh mi holh le ca cu mi tamdeuh nih hman chin lengmang a si i, holh hme tete le ca cu a tlau chin lengmang nak hi minung kan nunning nih a kalpi mi hrimhrim si ko. Atu lio kan vawlei pi umtuning chungah hi bantuk in thil a kal cuahmah i holh a thih cuahmah nak a ruang bik cu minung kan nunning nih a herh hrimhrim mi (philosophical, logical ground) a si ko tiah ka ruah.   Cutin a si ahcun kan kokek holh hi tha kan pe kun lai lo maw? Kan pek hrimhrim lai, kan pek hrimhrim awk a si! Zophai holh thazaang a pe lo mi Zophai unau kan hmuh/hngalh hna ah hin ka ruh a ka ttam. Thantlang Haka i cozah rianttuan in maw, chawdawr in maw khua a sa mi Zophai mi nih nan fale Zophai kan kokek holh nan thiamter ti hna lo. Kawl lak ah Mandali le Zenkung khuasa mi zong nih kan kokek holh nan thiam ter ti hna lo. Nanmah chinchap nih nan aw pei le pei lo in nan fale cu Haka holh, Kawlholh in nan hei chonh chinchap hna! Maw ka nu!!! Atu lio Zophai mi ramleng ah a tthudir mi zeizatdah kan si cang hnga? Hi Zophai Biaruahnak ah hin a khuacio nih cazin pek khawh in i theihkhawh siseh law a ttha ngai hnga! Ramleng um Zophai unau vialte zong nih kan fale cio hi Zophai holh kan thiamter hna maw? Kan chungkhar ah kan holh maw? Kan fale kan kan cawnpiak, kan chim hna maw? Asi lo ah Mirang holh, Norway holh, Denmark holh, etc. cu dah nan chungkhar ah nan hman cio ko? Hihi Zophai mi vialte nih biatak tein ruah kan hau tiah ka ruah.   Cawnnak ah hin holh cawn hi a har ngai mi a si. Upat hnu le bang ahcun thiam a har tuk. Cawnnak hi chanchung rian zong a si. Kan innchungkhar i kan kokek holh kan hman peng i kan fale nih an thiam a si ahcun a man a sungtuk mi a si. Tuition fees tampi le can saupi pek hau lo in holh phunkhat an thiam tinak a si. Zophai holh thiamter hna ding kan si nain kan thiamter hna lo ahcun cucu nule pa palh bak a si i hruh kan conak zong a si. Chan a kal lengmang mi chungah Zophai kan fale zong nih cawnnak sangbik Ph. D. hna tampi an cawn can kan phan ve te lai. Khi tik can ah i, vawlei cung ramkip um mi Zophai mi vialte nih siseh, kan ram chung hmunkip i a tthudir mi Zophai mi vialte nih siseh, Zophai holh hi kan hman cio dih mi a si ahcun holh (language) pakhat in pomkhawh a si te lai. Zeicah tiah ramchung ramleng, vawlei cung hmunkip ah cu Zophai holh cu hman cio a si lai caah le cu holh a hmangmi minung zong kan tamchin lengmang lai caah cacawnnak i language requirement pakhat ah pomkhawh mi holh tiang kan dirhmun a si kho mi a si. Cucaah Zophai mi vialte nih khuazeika kan umnak hmun poah in kan kokek holh (Zophai holh) hi thiam le hman hrimhrim kan hau i cucu Zophai mi vialte caah a ngan ngai mi challenge a si.   Cucaah Zophai mi nih khuazei poah kan umnak kip ah kan kokek holh hman kan hau. Cu kan holh cu ca (literature) in chiah a hau hrimhrim mi a si. Hitin literature kan ngeih hrimhrim a hau timi zon ah hin hi kan ca (literature) lawng hi kan hman lai tinak hi biapi bik a si lem hnga lo.. Cunak in biapi deuh cu a cung i ka chim cang bantuk in hitin holh le ca kan ngei ve ti hi fiangte in chimkhawh le hmuhkhawhnak (kan miphun identity) lei tu khi a sullam deuh le a santlaihnak deuh a si lai. Atu lio kan dirhmun hin Zophai holh le ca lawnglawng hi hman va si ter chun hmanh u! Kan vawlei zeitluk in a bit lai le kan tefa caah lam a fiaktuk lai ding khi nan hmuhchung khawh cio ko lai.   Atu lio "Zophei Bible lehnak kong" tiah ceih cuahmah mi Kokek holh in Bible ca leh zong hi a cung i ka chim cia bantuk in a tthatnak tampi a um ko tiah ka ruah. Sihmanhsehlaw, ka langhter cang mi thil kalning bantuk in hi rianttuannak nih a tinhmi le sullam kan ngeih ter ning, cun kan hmannak ningcang hna tu hi biapi deuh in ruah hau a si tiah ka ruah. A hman thiam a hau tinak. Atu lio ceih lengmang mi Bible ca hi zei holh poah in, zeiti lam poah in va chuak ko sehlaw cucu vawlei ah tuanbia pakhat a si ve ko. Zophai mi nih duh le hman a va si ahcun man ngei a si te ko lai i man a ngeih lo ahcun hmanlo a va si te ko lai. Cucu ahohmanh nih atu te in bia khiak in ri khiah khawh a si lai lo tiah ka ruah.   Rianttuan hi a ningcang tampi a um. Community-based rian le individual-based rian tiah hei ti ko ning law—cucu minung, miphun kan nunnak ah hin a biapi ngai tiah ka ruah. Vawlei cung cuanh tikah ah Democracy phung in aa hruai mi ram an tambik i atu lio ah a rumbik le a nuamhnak bik ram hna zong an si. Cu democracy ram hna a tthatnak le a nomhnak te cu "community-based" hruaining a si caah a si ko.. A sullam cu mipi nih theihpi mi le hnatlakpi mi, mi tam deuh duhnak le hna tlaknak in ttuan mi mipi duhnak le hnatlak mi rian a si caah a si. Atu ceih lengmang mi Bible ca leh mi hi a thawknak kong siseh, zeitluk dah ttuan a si cang timi zong Zophai mipi nih theih lo mi a si ko rua. Kei le bang cu atu lawngah lakhruak in a kong ka theih hi a si. Cucaah cun thil hi a ningcang te in a kal hi a tthabik tawn ko i duhbik mi zong a si, izuam bik mi zong a si. Thil hi ningcang te in kan ruah cio ding hi a biapi ngai tiah ka ruah.   A min ah "Zophei Bible" an ti kho lai lo e, Vuangtu ci caah a si ko e, tibantuk hna hi ngaichia bia bantuk a si tiah ka ruah. Fanu fapa kan ngeih cio tikah kan duhmi min te kan sak cio hna. Rian ttuanmi min (company min tbt) hna khi a ttuantu nih a duh mi min te a sak tawn ko. Cauk an ttial, an chuah tikah a chuahtu nih a duhmi min te a pek tawn ko. Kan fale, kan rianttuan mi min pek hi cu a ngeitu, a tuahtu right a si ko tiah ka ruah. Sihmanhsehlaw, mah le sining lo pi le mah le rian he aa tlak lomi min kha ilak phung zong a si lo. Cauk zong a chung i a sining kha a min he aa tlak lo i a sining lopi a si ahcun cucu ningzah awktlak tu a si lai. Cucaah min a satu nih kan min sakmi le ka sakmi a sining aa tlak maw ti hi biapi ngai in ruah a herh tiah ka ruah. Atu a kong ceih lengmang mi Bible caleh mi zong cu amah he aa tlakmi, amah nih a phut tawk min te kha a satu nih an sak ko lai ti hi thil kalning dawh cu a si.   A cunglei i ka langhter mi vawlei cung thil sining le chan tiluan chungah hin kan "Zophai holh in ca ngeih le hman hi atu lio kan sining ah a biapi maw? Zophai holh in ipumh le Pathian thangtthat hi a biapi ngaimi a si maw? Zophai holh in Bible ca ngeih zong hi a biapi bik ah kan chiah ding a si maw?" timi biahalnak hna i chan tiluan zohchih le khuatuak ngai in kan ruah a herh ngai tiah ka ruah. Vanram lam cu a bite i Hell lam cu a kau pi tiah kan ngakchiat lio an chim a tam ngai tawn. Atu bel hi cu bia an chim hi ka thei ti lo. Tuchan Zophai mi kan caah tah cu lambi le lamkau kong hi sullam a ngei maw? Asi lo ah Vanram lam cu a kaupi i Hell lam cu a bite ti deuh dah sullam a ngei deuh hnga?    L Sui K Ling   PS: 1. Mah ca hi 13 March 2007 ah Zophei Forum ah rak thlahmi a si. 2. Zung cattial a si lo i Biaruahnak hmun a si ko caah keimah duhmi, ahman deuh ko ka ti i Zophai mi nih kan min ah kan ilak deuh awk a si tiah nan sin ah voi 2 ka rak langhter cang mi biafang "Zophai" timi hi keimah bia zon poah ah ka hman i midang nih an ttialmi ka lak mi tu cu "Zophei" tiah ka ttial. ------------------------------ "The Greatest Hope of Society is Individual Character"