AIDS le INNCHUNGKHAR

AIDS le Innchungkhar

Metkhuabo ah 6 JAN 2009 ah a ttialmi a si.

Pa Hre,

HIV/AIDS zawtnak in ka luat khawh nak hnga 'Ralrin peknak' na hun ttialmi an tthatuk hringhran. Lai media pawl ah a tam khawh chungin ttial rak i zuam peng u. Hi nih hin mi tampi nunnak a khamh hna lai tiah, zumhnak ka ngei. AIDS cu ram sifak pawl kan ca ko ah ttih a nung khun. Ralrin zia zong thiam a har.

Nikum hmasa i UN nih HIV epedemic kong report an tuahmi kha ka rak rel ve i ka lau kho taktak. Vawlei cungah 39.5 million bak nih HIV hrik an ngei ti asi. 1981 kum i HIV hrik an hmuh ni thawk in report an tuah ni tiang i AIDS nih minunnak a laak mi cu 25 million bak an si cang ti asi. Tuchun ni statistic zoh tikah Asia cu Africa changtu bak kan si cang. Asia, Eastern Europe le Latin America ram pawl ah a karh caktuk nak a ruang an chimmi cu pa nih hlawhhlang nu sin an kal tikah a kawr (condom) a hmang mi an tlawmtuk, syringe an hmanning a safe lotuk, pa le pa ihpi a hmangmi an tamtuk ti asi. Damnak sii an hmu kho rih ttung lo i ralrin cikcek kan hau ko. Laimi lak hmanh ah a tam ngaingai cang ti kan theih tikah ngaihchia ngaingai asi ko. Nanmah tal nih faak piin rak ttuan cuahmah ko u.

Kannih umnak US ram ah cun middle school thawkin siangiin ah a herhmi an chimh dih hna, hmanthlak le thilri pawl tiangin an hmuhsak dih hna, nu le pa umtti tik ah theih dingmi vialte an cawn piak dih hna i an hung cutzat cun anmah tein ralrinzia an thiam dih. Siaherh awk an um lo. Cucaah, US ahcun AIDS kong ralrin peknak catar le chimrel zong hi a um lo tluk asi. An hngakchiat lio tein an thluak chung i ronh hi biapibik a rak si ti a lang. Kan ram zongah mah bantuk hin sianginn ah cawnnak um kho sehlaw tampi tthathnemnak a um ko hnga, ti ka ruat ttheu. Amahbelte, mah bantuk cawnpiaknak hi miphun tampi caah cun nunphung le zumhnak he aa kalh in an hmuh tawn i harsatnak a um ttheu. Kan fale sianginn zongah hin nu le pa nih hnathlakpinak minsen thut ta lo cun an chim ngam hna lo.

Pathian nih nan rianttuannak thluachuah pe hram ko seh.

Lungdam in,

Van T Cung
Maryland

==============

From: hre bik salaihre@gmail. com
Subject: [Lai Forum] AIDS le inchungkhar
To: LAIFORUM@yahoogroup s.com
Date: Tuesday, January 6, 2009, 7:32 AM

Upat mi u le nau hna,

PLHA (People Living with HIV/ AIDS: HIV/ AIDS a ngei mi hna) bawmhnak pek mi zoh ah khual ka tlawng tawn i hmun kip i AIDS zawtnak nih a phanh mi chung khar pawl he kan i tong tawn. AIDS zawtnak ruang i an inchungkhar cio i a hmuh ton mi cu aa lo cio hna lo. Asi nain aa khat mi pakhat cu ngaihchiat hi si. A lam aa dang a si na te in an ngaihchiat dan cu aa khat dih ko.

Ka ton mi in chungkhar pakhat kong ka chim hmanh lai. Mah hna chung khar hi mino te te an si rih. An nu hi si lei a t hiam pah i, khuate lei cu nan theih cio bang in, an khua chung ah si pek le si chunh tbk ah an bo chan ngai mi a si. An pa cu Mizoram ah kuli a va hlawh i a rak tlun tlawmpal ah a zaw. Mah lio ah cun an fa le zong cu tlang rai nih a phak hna i an zaw dih ve. An nu nih cun a thlop hna i an pa achunhnak siring, sichunh nak in a fa le zong cu si a chunh ve hna. Cansau nawn a ngor hnu ah an pa cu a thi. Tlawmpal ah an fahniang te, kum2 hrawng a si mi te cu a thi ve. A ruahhlan ah an nu zong cu zawthram aa thok ve i, an lung hring i a thi an check tik ah cun HIV+ a rak si ai cang. A fale 2, nu te te cu an vun check ve hna i HIV+ an si dih ve. Mah hna in chung khar cu zoh ah hin sivang a si ko. A tu ah cun an nu cu ihnak cung ah a ril cang i a tho kho ti lo. A fale te te zong cu an tlu rih lo, an dam rih ko na in an cu an za rih lo, kawl hawl khawh mi an ngei rih lo. Cingla rualchan nih zohkhenh ding ah an ngamh fawn hna lo. An tih. A kan chawnh dih ve sual lai ti an phang. An nu nih thlop a hau, nifa ei awk nih a hau. Zei tin dah khua an sak lai mah in chungkhar hi. Annu thlop nak chim lo ei din hmanh ah chimpit vansang in an um. Mahnak leng a har mi nunak hi cu um ti hnga ma ka ti. Zei bantuk thinlung nih dah a tuar khawh lai. A thei mi a ho dah mitthli tla lo in a um kho lai.

Cun chungkhar dang pakhat kong ka vun chim rih lai. Anpa hi ramdang ah kum zeimawzet rian a va tuan hnu ah a rak tlung. An nu he cun an i um ii fa 3 an ngeih hnu, kum4-5 hrawng an um hnu ah an nu cu a thi. Nau a pawi lio in a der thawm ii nau a ngeih hnnu thla 3-4 ah a thih si. Cun nau te zong cu sau awh lo in a thi ve. Can tlawmpal a rauh hnu ah an pa cu a ngor, cu ceu ah chung khat pawl an lung a hring i thi an check tik ah cun HIV+ a rak si ziar. A lung a rawk tuk i thlop a duh ti lo. Cu ti cun dam ti lo in a thi beh. A thih hnu ah a fale 2 te cu chungkhat pawl nih zohkhenh a hauh cang caah an thi an check hna tik ah cun HIV+ an si ai. Zei tin dah si kun lai, mah cu cu, zoh lo awk nih an hta lo, zoh ding ah le an tih fawn hna. Mah ti cun vaivuan in an um ko. Zei huah ko hen an huah.

Zei ruang ah dah mah bantuk ngaihchiat nak hi a chuah. Mah hngakchia te te hna nih zei bantuk sualnak ko dah an tuah. Vawlei cung ah hawi cio bang in a nung ding le a tlong ding le khua a sa ding ah an rak chuak ve lo maw. Ziah an lung hmanh a fim hlan le vawlei zeidah a si ti hmanh an theih hlan ah hlawt an in colh hi si. An nih nih an hmuh an ton mi vawlei cu aa dang hrinhran ko ee. Maw Pathian, hihna cungah hin zei thil dah na tlun ter, sivang in tah nak khi si ko.

AIDS zawtnak cu a hlei in nunih pa nak in, pa nih nu chawnh hi a fawi deuh. Cun zawt nak a chuah pi tu hi pa deuh hi an si tawn. Azeipoh si ah, nu kan si ah , pa kan si ah, kan mah umtu thiam lo ruang i kan fale, ka nngeih cia mi hna he kan ngeih lai mi hna he, zeihmanh sualnak a ngei lo mi kan chawnh hna i, vawlei cung ah nung kho lo mi si ter cu a a si kho bak lo. Cucaah hi zawtnak nih a kan phak na khnga lo i ral ring ko hna u sih. Zawtnak kong theih lo i daithlan tuk i um ruang i zawtnak i chawnh ter zong hi a poi pang tuk mi a si. Zei tin dah kan hrial lai, zei tin dah kani ral rin lai ti mi hi theih i zuam u sih law i ra lring ko hna u sih.

Kan in chungkhar kan dawt hna ah cun hi zawt nak kan ngeih nak hnga lo i ralring ko hna u sih. Kan fa le an tah thawng ngai tuah hna hmanh u sih " Daddy......please don't bring AIDS home" "kapa... zaangfahnak te in AIDS cu rak i tin pi sawh hlah" . Kan dawt hna ah cun i ral ring ko hna u sih.

Hre Bik
HIV/AIDS Project
UNDP
Yangon, Myanmar