Zophei CA ca ah Leitak aw-cawi a tthabik

Zophai CA ca ah Leitak Aw-cawi a tthabik By Pu Lian Uk A ruat huam mi caah:   Zophai khuatlang khua pawl hi hi Leitak in tlakmi le cu Leitak in tlakmi khua in va tlak chin mi khua  ngot an si hna.   Leitak in Leisen in Albik le Hlei Lian nih Khawcariat in Vuangtu in  Hriphi ah tlar khat. Vuangtu in Ngalang, Ainak, Siata, Zephai, Tluang ram ah khuatlak an peh chap rih.   Leitak in Khuabung in  Hlamphei le Longtlang ah tlar khat . Cu hnu ah Leitak in Aibur, Leitak in Zabung ti in Leitak in khua an tlak.   Hleilian Hriphi a phanh hlan in maw, a phanh hnu in dik Leitak in Hriphi ah a kal mi zong hi zazat an rak si. A bik in Hriphi khua hlun  Matu sang le Tlaidep sang timi hna cu Leitak aw holh a hmang mi an tam khun dah-ra ti awk khin kan mah hna,  Tawkcungpa mithi te, Saya Hmechum te, Hripikhuahlun Tlangbo sang Pu Dar Ling te ti bantuk a tthang tti mi kan hmet lio 1949 hrawng le a hnupi tiang hi arak si.   Cu chung ah holh kan ti mi hi Haka Khuahlun le Khuathar le Station  hmanh ah khin aw phaw an I dang dih manh cang si kaw, cu bantuk in khuadangdang cio an va tlak chin tik ah Leitak khua an um lio cio an rak chimmi aw phaw hna cu tlawmtete an va ithleng  kho ngai ko hna.   A sina in aa thlengmi a aw hi i-theih khawh lo lak in aa thleng mi an si rih  lo, i-theih cawlh mi zat tiang  long in aa thleng mi asi. Cu caah zei khua aw chuah spelling ning hmanh in kan ttial hmanh ah rel khawh itheih  piak khawh dih mi thlennak fa parik long asi rih. Matupi peng ah khin Cintlang lei, Ta-ua lei, Ngala timi (Haka khuachungbantuk Matupi khuachung a umve mi khuasang)  aw cawi holh khi cu tin a fa parik in an aw an idang cio na in ca an ttialmi an itheih piak khawh dih. Cu caah an hla cauk zong ah hin cu ticun mah le khua aw dang danghla cu an ttial tti dih ko hna ian itheihpiakkhawh dih.   Cuchung ah  Aibur, Leitak, Hmawngtlang, Phaikhua, Congthia, Zabung, Hriphi  khua hna ah Zophei khua tlang aw cawi in achim mi hna nih Leitak  khuazung  aw cawi in an aw cawi a um kho bik rih. Kan irel piak le kan itheihpiak cio mi tham cu Leitak khuazung origin aw in seh ca ka ttial duh ati mi caah atu Haka aw cawi ttialnak spelling in aa ttial kho ngot dih. Aa ttial kho lo mi tlawm palte a um mi ah: Haka aw in "ka nu" ti mi  ah "A nue" ti aw hin  cafang aw fonh ttial khawh  a si. Hika hin Leitak Khuabung Vuangtu awchuah aa khat dih.   Cu hnu ah Haka aw cawi in "Ka ta – keimah ta"  timi cu  " ka tie – ka ma ka tie" ti in ttial khawh asi. Haka aw cawi in  "Ka tuah lai"  timi ah "Ka tuah ah"  ti in ttial khawh a si ko lai. Hizong hi Leitak Khuabung-Vuangtu aw aa khat dih ko. Cu lo dang ah Haka aw cawi I an ngeih lo mi,  Zophai aw cawi I kan ngeih mi aw dang a um mi ruah rih khawh a si.****   Leitak khuazung aw nih Zawiphai ti mi "Phai" aw hi Haka aw he aa khat. Khuabung- Vuangtu  aw ah  a um lo mi aw in acheu nih hmuh nak a ngei mi an um kho  na in  "phai" ti mi hi Khuabung-Vuangtu aw zong ah chuah ter khawh mi phonetics aw asi ko.   Cun a um rih mi ah,  Leitak khuazung holh aw ah "Zawi, Zoi " timi hi Haka aw cafang komh aw ningte in  ttialkhaw a si na in,  Vuangtu Khuabung aw  ah apen perik  a flat nawn te in dannak te a um ning ah  "Ka nawi tie", "ka nwe tie"  ti bantuk in an um.  " _we"   ti phonetics aw chuah tam ngai hi Kawl holh zong ah an hman mi ah "Zwe" ticu asi I, "Zy" ti hman nak in "Zwe" ti hman hi zapi nih kan rel piak khawh deuh hna seh law he a dawh ngai. Hi kong hi ceih bal mi asi lo I hika hin kan ceih hmasa bia khi a si.   Vowel aw in "y"  hmanak hi Paletwa zong nih khin "nai ba ly "  hi   "Cu hnu ah" ti bantuk ah khin 'y'  an hman ve na in a aw chuah hi  "ba lau" ti he tu aa neih. Cun Mara nih khin "Y" cu an hman ve I, Paletwa an chuah mi aw he hin a neih ngai mi in an hman.   Zophei aw cawi hi Mara, Lautu, Zotung he zong aa neih mi a um ngai I, Haka aw cawi holh he zong aa neih ngai.  Haka aw cawi holh hi a phonetics ah Laimi kaa dang  aw cawi asi mi Tedim, Duhlian(Mizo), Falam, Matupi , Paletwa, Kanpetlet aw he khah nak tam ngai a um. Paletwa holh an ttialnak phonetics spelling aw hman mi siseh, Mindat lei holh aw an ttialning spelling fonh ning siseh Falam/Haka/Tedim  aw cawi kha Rev. Cope nih arak ttialning rak lak mi ngot an si. Cu caah Haka aw cawi phonetics he naih in  Zophei aw cawi holh pawl hi ttial ah cun Chinmi kaa dang tamdeuh ngai pi nih kan aw cawi rel awk an i fawih deuh kho ngai ding khi a si.   Cu tik ah Laimi aw cawi holh dang tampi kha Zopheitlang mi zong nih  rel khawh cawlh ding khi a si,  Arel kan i-fawih hna ah cun a cawnzong ifawih ding khi a si. Holh hi atam lei thiam paoh a ttha. Holh tam kan thiam ah cun an holh kan thiam mi hna nih kan cung ah zumh–rei nak tam deuh an ngeih khawh I dawtnak hri a sih khi a si. Zophei khuatlang nih Zophei khua tlang in khuachak lei he khuathlang lei he kan aw cawi holh aa neih dih caah kan tlang hmun hma mi caah tthat hnemnak tampi a um khi Zophei khuatlang mi nih i-theih ttha hrim asi. A tam pi nih nan theih ngai kocang.    Zophei aw cawi holh ttial tik ah cung lei ttial cia mi bantuk in,  international phonetics he neih ngai in rak ttialmi  Haka aw cawi ttial ning spelling in ttial a ttha. Zeicah tiah kan aw cawi kha Laimi phun kaa dang nih rel an I awlh deuh ding khi a kau pi in ruah hau a si. Cu tik ah Haka aw cawi kan tial ning spelling hmanbu in  kan mah khuatlang awcawi holh kha a herh nak ah ttial khawh tthiam asi lai I, kan khuatlang holh thlau khawh a si lo ding lam a si.    Haka aw cawi cu mitam deuh chimmi  Laimi kan holh pakhat asi. Cu caah mitam deuh chimmi asi kha pom lo ttha  a si lo. Kan thiam a hau mi hrim a si I kan fa nau le hna  nih an thiam  a hau mi,  thiam lo awk a ttha lo mi kan holh a si ko cang.  Kan zapi Matu, Mara, Lautu Senthang,  Mi-e lei, Zokhua lei, Thantlangpeng tluanglo lei khuatlang khua vialte kan I hrawmmi aw cawi holh asi I, an mah Haka khua holh long zong ah a si ti lo; mizapi I ttawmmi, ihrawmmi holh ah aa chuah cang. Cu ruang  hrim ah hi aa hrawmcang mi khuatlang vialte nih kan I hrawmmi holh, kan mah holh cio a si tiah thiam hrim a hau mi a si. Zapi kan I hrawmmi  holh pin ah Zophai tlang nih Zophai tlang aw cawi holh a hlei in kan ngeih mi tu kha kan miak deuh nak asi.   Hi khua holh pawl thlau lo a herh nak bik cu Laimi chanbia kanzawt nak ah tampi a bawmchan kho ngai. Tahchunnak ah: aa hlat tuk mi Laimi ti in ruah mi Asho Chin hna he "Salai"  ti kan ikhah te hna; a hlat chinchin  rua kan ti mi Angami Naga he hna Haka aw in  " Ka pa" timi hna  "A po " -  "a paw" ti in kan I khah ning hna nih Chinmi miphun khat kan si nak hri a sih ning hna khi arak ttha tuk mi asi.   Zapi hman mi Haka aw cawi kan holh le Zophai aw cawi aa neih tuk ah holhkhat bantuk an si ngai ko bu ah Haka aw cawi ah "Salai" tite hna  "A po" tite hna cu thlautak  cang mi a rak si . Asi na in,   chankhat lio I Chinmi kaa kip hmunkhat te ah kan rak hman tti mi holh fang "salai" ti bantuk "A po" "a paw" ti ban tuk in Zophei khuatlang aw cawi holh ah chankhat lio ah a rak i-khat tawn mi Chinmi holh  fang atutiang kan hman tti ve ve rih mi nih miphunk khat kan si nak hri asih peng rih khi  asi.  Dam te in, Lnk. --- Source: From: Lian Uk <lian1@verizon.net> Subject: [zophei] Zophei khuatlang awchuah atu Haka aw ttialnak phonetics spelling ning he neih in ttial ttha a si ning. To: zophei@yahoogroups.com Date: Sunday, December 20, 2009, 11:29 AM ------------------------------ "Serve with gladness"